“Een collectief falen.” “Een ongekende afgang.” “Een blamage van het ergste soort.”
Het optreden van het Nederlands elftal afgelopen zaterdag in Sofia kon op weinig lovende woorden rekenen van het journaille. Na de 2-0 nederlaag tegen de Bulgaren lijkt het WK van 2018 verder weg dan ooit.
Als Oranje de resterende vijf groepswedstrijd wint, maakt het nog een kans om het eindtoernooi in Rusland te halen. Maar hoe realistisch is dat als Bulgarije, de nummer 71 op de FIFA-wereldranglijst, een niet te nemen horde blijkt?
De kans is groot dat Nederland er voor de tweede keer op rij niet bij is op een eindtoernooi. Dus maakt de KNVB geen aanspraak op de honderden miljoenen die de FIFA volgend jaar uitdeelt aan prijzengeld. Dat moet een aderlating zijn voor de voetbalbond, toch?
Geen WK in 2002 voor Oranje
Dat is zeker het geval in 2002, als Oranje schittert door afwezigheid op het WK voetbal in Japan en Zuid-Korea. Het toernooi waar Guus Hiddink zich onsterfelijk maakt in het laatstgenoemde gastland door met de onvermoeibare Koreanen de halve finale te halen.
'Guus Geluk' doet waar een andere Nederlandse toptrainer al jaren van droomt: succesvol zijn op een wereldkampioenschap. Die coach is Louis van Gaal. Onder zijn leiding is het Nederlands elftal er voor het eerst in zestien jaar niet in geslaagd zich te plaatsen voor een eindronde.
Oranje eindigt als derde in de kwalificatiepoule, achter Portugal en Ierland. Van Gaal spreekt tijdens een gedenkwaardige persconferentie van "de grootste teleurstelling uit zijn loopbaan".
"Anderhalf jaar geleden was ik ongelofelijk blij. Ik heb toen verteld dat ik het een eer vond om bondscoach te zijn en mijn ambitie was om wereldkampioen te worden. We zijn niet eens op het WK gekomen. Dat vind ik heel erg triest en teleurstellend."
Het mislopen van de eindronde is niet alleen een tegenvaller voor Van Gaal, ook de KNVB moet even slikken. De WK-opbrengsten zijn namelijk meegenomen in de begroting. Waar het boekjaar 2001/2002 nog werd afgesloten met een positief saldo van ruim 450.000 euro, prijkt er op de kostenraming van het seizoen erna een tekort van 311.000 euro - zelfs na aanwending van de reserves.
De reden: het mislopen van het WK en het wegvallen van Philips, KPN en Weekbladpers als sponsoren. Het een is niet los te zien van het ander.
Conservatief financieel beleid
Van die episode heeft de voetbalbond geleerd. De KNVB houdt er sindsdien rekening mee dat het Nederlands elftal zich niet kwalificeert voor een EK of WK.
De begroting is gebaseerd op het "financieel minst aantrekkelijke sportieve scenario", aldus de risicoparagraaf in het bestuursverslag (pdf). "Over het algemeen is dat het missen van kwalificatie voor een eindtoernooi na het spelen van play-offs."
Zo kan het dat in het boekjaar 2015/2016 een nettowinst van 6,4 miljoen euro is behaald, ondanks het mislopen van het EK voetbal in Frankrijk.
"Anders dan in de periode tot 2002 het geval was, blijft de sportieve malheur door het missen van een eindtoernooi op korte termijn zonder financiële gevolgen", schrijft de KNVB in het recentste jaarverslag (pdf). "De businessunit betaald voetbal is financieel gezond, door het consequent gevoerde, conservatieve financiële beleid."
Sponsorcontracten voor langere tijd
Die risicobeperkende aanpak kent nog een andere component, waarmee de KNVB voorkomt dat meerdere geldschieters op hetzelfde moment afhaken zoals in 2002 en er zo acuut een gat in de begroting ontstaat.
"Het is onderdeel van het beleid om grote inkomstenbronnen, waaronder media- en sponsordeals, voor langere tijd vast te leggen en te zorgen dat deze niet op hetzelfde moment aflopen", aldus financieel directeur Ron Francis van de voetbalbond vorig jaar.
Een blik op de zeven grote sponsordeals van de KNVB laat die "dakpansgewijze opbouw" zien. Twee bedrijven zijn voor langere tijd verbonden aan de bond: ING tot 2022 en Nike zelfs tot 2030.
Het contract met de Staatsloterij en Coca-Cola loopt af in 2018, en Adecco, Heineken en PwC blijven de KNVB steunen tot ten minste 2020.
"Op zich geeft dat rust", zegt sportmarketeer Frank van den Wall Bake tegen Business Insider over de langjarige deals. "Dat laat onverlet dat de sfeer rond Oranje en de associatieve werking die daarvan uitgaat, minder wordt [bij het uitblijven van succes, HT]. Ook al hebben ze langlopende contracten, ze zullen op de lange termijn minder worden benaderd door andere potentiële sponsors."
Dat merkte financieel directeur Francis vorig jaar zelf ook op: "Op de langere termijn zijn de prestaties van Oranje uiteraard van invloed zijn op de financiën van de KNVB. De exploitatie van het onderdeel betaald voetbal hangt samen met de sportieve successen van Oranje."
Oranje is een goudmijn
Hoe afhankelijk de afdeling betaald voetbal is van het Nederlands elftal, blijkt uit de jaarverslagen. Oranje een ware goudmijn voor de KNVB, zoals Voetbal International eerder al signaleerde.
In de seizoenen 2004/2005 tot en met 2015/2016 kreeg de voetbalbond 329 miljoen euro aan baten binnen op de post 'vertegenwoordigend voetbal'. Denk daarbij aan prijzengeld van de UEFA of FIFA, de kaartverkoop voor wedstrijden van Oranje-teams en geld dat de KNVB kan vragen aan andere bonden voor een oefenpotje.
De lasten (onder andere vliegtickets, busvervoer, hotelovernachtingen en wedstrijdpremies) bedroegen in dezelfde periode 254 miljoen euro. Kortom, een plus van 75 miljoen euro in twaalf seizoenen.
Daarnaast komt jaarlijks bijna de helft van de inkomsten binnen via 'commerciële baten', sponsors, leveranciers, businessclubleden en media-partners die mee willen liften op het 'merk' Oranje.
Minder geld voor oefenpotjes
De KNVB is gebaat bij sterke prestaties van Oranje, zoals de derde plek op het WK 2014 in Brazilië. Op dat toernooi haalt Louis van Gaal zijn revanche. Denk aan de briljante wissel in de kwartfinale tegen Costa Rica, als hij vlak voor de beslissende strafschoppenserie doelman Jasper Cillessen vervangt door collega Tim Krul. Het blijkt een gouden zet.
Twee jaar later is Oranje er niet bij in Frankrijk op het EK. Het missen van nog een eindronde in Rusland zou een nieuwe deuk betekenen voor het imago van het Nederlands elftal. Dat kan de voetbalbond op termijn in de portemonnee voelen, geeft Van den Wall Bake aan.
Er zullen minder toeschouwers komen kijken naar Oranje, zeker bij vriendschappelijke wedstrijden. En de KNVB kan minder geld vragen voor tv-gelden en het spelen van oefenwedstrijden. Dit gaat per duel om enkele tienduizenden tot honderdduizenden euro’s.
"Na het WK kon de KNVB de hoofdprijs vragen voor een vriendschappelijke interland tegen wie dan ook", aldus Van den Wall Bake. "De belangstelling nu voor Oranje is behoorlijk gedaald. In het verleden was het heerlijk voor Spanje, Italië en Duitsland om te oefenen tegen Nederland. Die toplanden zullen straks wel naar andere tegenstanders kijken."
Gelukkig heeft de KNVB de afgelopen jaren reserves aangelegd voor als het een periode minder gaat. Dat blijkt ook uit de jaarrekening: de current en quick ratio zijn bijna 2, de solvabiliteit bedraagt 172 procent en er is bijna 32 miljoen euro aan werkkapitaal. Voor de niet-boekhoudkundigen: de voetbalbond is financieel gezien kerngezond. Nu op bestuurlijk niveau nog.
LEES OOK: Van Cruijff tot Van Hooijdonk: deze 9 voetballers gingen zakelijk ten onder
